Τελικά τα “Πρέπει και τα Μη” Eλέγχουν τη Zωή μας;
Γράφει η Μαρία Γκλιάου, Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς οι αξίες, οι ηθικοί φραγμοί και οι αναστολές ελέγχουν την λήψη αποφάσεων μας σχεδόν καθημερινά; Πώς αναπτύχθηκαν μέσα μας, τι διλήμματα δημιουργούν και γιατί τελικά επιλέγουμε να ακολουθούμε αυτούς τους κανόνες;
Η ηθική διαφέρει για τον κάθε άνθρωπο και διαμορφώνεται με βάση τα πρέπει που του μεταφέρονται από τους γονείς, το σχολείο, την κοινωνία και τη θρησκεία. Η κάθε εποχή έχει κοινές αρχές και αξίες όπως και η κάθε χώρα, πόλη και κοινότητα. Στην πραγματικότητα, χωρίς τους κανόνες ηθικής μια κοινωνία είναι αδύνατον να λειτουργήσει. Σκεφτείτε έναν κόσμο όπου κανένας δεν θα ακολουθούσε κανένα κανόνα, θα κυριαρχούσαν τα ψέματα, η απάτη και ο εγωκεντρισμός, χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης και ευθύνης. Θα επικρατούσε ένα χάος.
Καθαρή Συνείδηση
Η «καθαρή» συνείδηση προκαλεί συναίσθημα ηρεμίας, αντίθετα από τις τύψεις και τις ενοχές που προκαλούν συναισθήματα άγχους, πανικού και απογοήτευσης.
Ενσυναίσθηση
Γνωρίζοντας τις συνέπειες των πράξεων μας και τι συναισθήματα προκαλούν στους γύρω μας, επιλέγουμε να ακολουθούμε το σωστό ! Γιατί ένας άντρας που φλερτάρει ένα τρίτο άτομο επιλέγει να σταματήσει ενώ τα ένστικτά του μπορεί να διαφέρουν; O φόβος των επιπτώσεων στο γάμο του, οι ηθικές αναστολές που του έχουν καλλιεργηθεί και του διαχωρίζουν το σωστό από το λάθος, τον βοηθούν να αξιολογίσει και να ζυγίσει τις καταστάσεις και ελέγχουν την απόφασή του. Η ενσυναίσθηση τον βοηθά να προσμετρά και να αναγνωρίζει τα έντονα αρνητικά συναισθημάτα που θα προκαλέσει στη σύζυγό του, και τον προστατεύουν από μετέπεια αρνητικά συναισθήματα που θα βίωνε ο ίδιος.
Φήμη και Κοινωνικό “Status”
Η ανάγκη μας να λαμβάνουμε την έγκριση των γύρω μας, η δημιουργίας καλής άποψης και η διατήρηση της φήμης του ονόματος μας πολλές φορές επηρεάζουν την λήψη αποφάσεων. Παρόλα αυτά όταν η ανάγκη για αποδοχή από τους γύρω μας γίνεται αυτοσκοπός, υπάρχει ρίσκο να μπαίνουμε σε καλούπια, ιδιαίτερα σε κλειστές κοινότητες με αυξημένα στερεότυπα και να καταπατούνται οι ανάγκες μας.
Θεολογικές Αξίες
Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να βασίζουν τις αξίες τους και να έχουν αυξημένους ηθικούς φραγμούς με βάση τους κανόνες της θρησκείας τους και με φόβο του τι θα συμβεί στη ψυχή τους στη μεταθάνατο ζωή. Για παράδειγμα ένας έντονα θρησκευόμενος ορθόδοξος χριστιανός επιλέγει να ακολουθεί τις 10 εντολές και όταν δεν τις τηρεί ονομάζει την πράξη του αμαρτία και βιώνει φόβο και τύψεις ψάχνοντας για κάθαρση.
Ο Φρόυντ παρουσίασε τη θεωρία του Εκείνο, Εγώ και Υπερεγώ όπου ορίζει τη δομή του κάθε ανθρώπου.
Εκείνο
Το εκείνο είναι έμφυτο, το φέρουμε μαζί μας με τη γέννηση μας και αφορά τις βιολογικές μας ανάγκες, τα πρώιμα έντστικτα μας, τις ενορμήσεις και τα κίνητρά μας. Μόνος στόχος είναι να ικανοποιηθούν οι βιολογικές ανάγκες και οι σεξουαλικές ενορμήσεις του ανθρώπου.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ έλεγε πως:
«Είναι το σκοτεινό, απρόσιτο μέρος της πρoσωπικότητάς μας. Όλοι προσεγγίζουμε το Εκείνο με αναλογίες: το αποκαλούμε χάος, ένα καζάνι γεμάτο κοχλάζουσες ενορμήσεις, δεν παράγει μια ολοκληρωμένη θέληση, αλλά παρά μόνο μια προσπάθεια να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ενορμήσεις που είναι υποκείμενες στη αρχή της ευχαρίστησης»
Εγώ
Το εγώ είναι η λογική που αναπτύσσεται με βάση τις εμπειρίες μας και που μας βοηθά να φιλτράρουμε τα ένστικτα που φέρει το «εκείνο» και να το εξελίξουμε στην πορεία της ζωής μας. Είναι το δίλημμα που νιώθουμε πολλές φορές μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνου και τον κανόνων του Υπερεγώ. Μας βοηθά να αναπτύσουμε κρίση, να αξιολογούμε καταστάσεις και να λαμβάνουμε αποφάσεις.
Υπερεγώ
Το Υπερεγώ είναι η ηθική μας συνείδηση και οι κοινωνικές αξίες που αναπτύσσονται με βάση τα πρέπει που μας καλλιεργούνται. Στόχος του είναι η τελειότητα, που όταν δεν επιτυγχάνεται δημιουργούνται συναισθήματα ενοχής και απογοήτευσης όταν το άτομο υποκύψει στις ενορμήσεις του εκείνο, και δεν ακολουθήσει τους ηθικούς κανόνες.
Τελικά οι ηθικές αξίες είναι απαραίτητες στη ζωή μας;
Ένας άνθρωπος για να είναι ισορροπημένος και συναισθηματικά υγιής πρέπει να καταφέρει να αναπτύξει μια αρμονική συνεργασία μεταξύ του εκείνου του εγώ και του υπερεγώ και να διαμορφώσει έτσι την προσωπικότητά του. Με απλά λόγια οι ηθικές αξίες βοηθούν το άτομο να αξιολογεί τις καταστάσεις και να λαμβάνει τις σωστές αποφάσεις για τον εαυτό του, να μπορεί να λειτουργήσει και να προσαρμοστεί στην κοινωνία, όταν όμως ακολουθούνται με έναν απόλυτο τρόπο μπορεί να κάνουν δέσμιο έναν άνθρωπο στα πρέπει και στα μη με ρίσκο να καταπατούνται οι βασικές τους ανάγκες.